Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã khẳng định: “Nông nghiệp có bước chuyển mạnh sản xuất hàng hóa, ứng dụng công nghệ cao, nâng cao chất lượng và hiệu quả, tiếp tục là trụ đỡ của nền kinh tế; kinh tế nông thôn tiếp tục phát triển; chương trình xây dựng nông thôn mới đạt nhiều kết quả quan trọng, hoàn thành sớm hơn gần hai năm so với kế hoạch đề ra, góp phần làm thay đổi bộ mặt nông thôn và đời sống nông dân”[1]. Đây được xác định là nội dung đặc biệt quan trọng thể hiện việc tiếp tục khẳng định, vai trò vị trí của việc phát triển nông nghiệp, nông thôn của Đảng ta gắn liền với tiến trình hội nhập, phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là Chương trình xây dựng nông thôn mới (XDNTM) có ý nghĩa quyết định đối với việc ổn định kinh tế- xã hội đất nước và đối với từng địa phương.

Có thể nhận thấy, Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới là chương trình mang tính tổng hợp, sâu rộng, có nội dung toàn diện, bao quá ở trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, chính trị, an ninh - quốc phòng. Trong thực tế, hơn 10 năm qua, với việc tích cực triển khai thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước, trong đó trọng tâm nhất là việc triển khai Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn; phong trào XDNTM của nhiều địa phương nói chung và tỉnh Sơn La nói riêng đã thu hút sự tham gia của cả cộng đồng, phát huy được sức mạnh của cả xã hội. Quá trình XDNTM đã đạt được thành tựu nổi bật, kinh tế nông thôn đã từng bước chuyển dịch theo hướng tăng công nghiệp, dịch vụ, ngành nghề, đã xuất hiện nhiều mô hình kinh tế có hiệu quả gắn với xây dựng nông thôn mới, nâng cao thu nhập và đời sống vật chất tinh thần cho người dân; Đối với tỉnh Sơn La, bằng nhiều hoạt động thiết thực, công  tác XDNTM đã và đang triển khai theo hướng đồng bộ, hiệu quả hơn, việc thể hiện trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị và sự hưởng hưởng ứng, tham gia của nhân dân các dân tộc trong tỉnh, đã tạo ra được một phong trào tích cực trong thi đua yêu nước, lao động sản xuất, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Ở giai đoạn đầu khi tổ chức triển khai thực hiện Chương trình XDNTM, thực sự là một nhiệm vụ khó khăn, thử thách lớn của Sơn La, bởi ở tại thời điểm đó, tỷ lệ các xã trên địa bàn tỉnh đạt các chỉ tiêu theo yêu cầu của chương trình còn ở mức thấp, chỉ tính riêng đến năm 2011, cả tỉnh có 03 xã đạt 6 tiêu chí, 180 xã dưới 05 tiêu chí, số tiêu chí bình quân tại thời điểm đánh giá đạt 1,61 tiêu chí/xã, trong đó tập trung vào một số tiêu chí như: Quy hoạch, giao thông, thủy lợi, cơ sở vật chất văn hóa, lao động có việc làm, môi trường, hộ nghèo (tỷ lệ hộ nghèo khu vực nông thôn rất cao, chiếm 40,15%),…Đặt ra những đòi hỏi, yêu cầu rất lớn từ khâu lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành; việc huy động, chuẩn bị các nguồn lực cần thiết; công tác xây dựng, tổ chức, thành lập kiện toàn Ban Chỉ đạo các cấp; công tác tuyên truyền đến quá trình theo dõi, kiểm tra, giám sát, đánh giá tác động, khen thưởng, biểu dương.

Cùng với việc đặc ra các mục tiêu cụ thể trong từng lĩnh vực kinh tế - xã hội, tỉnh Sơn La tiếp tục xác định Chương trình XDNTM là một trong những Chương trình trọng tâm của địa phương trong nhiều năm qua, góp phần tạo ra sức bật, góp phần vào công cuộc giảm nghèo bền vững, nâng cao thu nhập ở khu vực nông thôn và XDNTM không phải chỉ nhanh chóng hoàn thành các tiêu chí mà còn phải đảm bảo lợi ích lâu dài về kinh tế - xã hội - môi trường; với vai trò của mình, Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ban Chỉ đạo tỉnh đã tập trung chỉ đạo chỉ đạo cấp ủy, chính quyền các cấp khẩn trương, quyết liệt trong quá trình xây dựng Đề án, Chương trình hành động, ban hành Nghị quyết, Chỉ thị để thực hiện Chương trình XDNTM. Theo kết quả đánh giá, trong vòng 10 năm qua, Tỉnh ủy đã ban hành 02 Nghị quyết, 10 thông báo kết luận của Ban Thường vụ tỉnh ủy, H ĐND tỉnh đã ban hành 35 văn bản (24 Nghị quyết về Đề án, chính sách về nông nghiệp, nông thôn và xây dựng NTM); UBND tỉnh, BCĐ tỉnh đã ban hành 351 văn bản; các sở, ngành, các đơn vị thành viên BCĐ tỉnh đã ban hành 611 văn bản; các huyện, thành phố ban hành 6.870 văn bản chỉ đạo, hướng dẫn tổ chức thực hiện.

Bằng nhiều biện pháp thiết thực, các cơ quan thông tin đại chúng với việc phát huy vai trò của thông qua các bài viết, tin bài, phóng sự, gương điển hình tiên tiến, các mô hình phát triển sản xuất hiệu quả cao,.. cùng với việc nâng cao hiệu quả quản lý của các huyện, thành phố và vai trò các tổ chức chính trị - xã hội thông qua các hoạt động cụ thể để thực hiện tốt công tác tuyên truyền, vận động bằng những phong trào như: “tỉnh Sơn La chung sức xây dưng nông thôn mới”, “xóm làng huy động nhân dân cải tạo, chỉnh trang nhà ở, cải tạo ao, vường, cổng, ngõ, tường rào xanh – sạch – đẹp”, “ngày về nông thôn mới”,…qua đó đã được góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức trong cán bộ, đảng viên và nhân dân; khắc phục từng bước về tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào nhà nước, khơi dậy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong nhân dân, tạo động lực to lớn, thể hiện bằng việc tự giác, tự nguyện đóng góp ngày công lao đông, tiền của, hiến đất, tài sản trên đất, hiến kế cùng chung tay xây dựng nông thôn mới.

Trong giai đoạn 2011 – 2020, tỉnh Sơn La đã huy động được nguồn lực tài chính khá lớn cho công tác xây dựng NTM với số tiền 127.917.971 triệu đồng từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó tập trung từ nguồn vốn Ngân sách nhà nước hỗ trực tiếp thực hiện hiện Chương trình (2,9%), nguồn vốn lồng nghép từ các Chương trình, dự án vào địa bàn nông thôn (25,46%), nguồn vốn vay từ các tổ chức tín dụng (67,77%), nguồn vốn từ các doanh nghiệp, HTX, cá nhân đầu tư vào địa bàn nông thôn (2,13%) và nguồn vốn huy động từ nhân dân bằng các hình thức như tiền mặt, ngày công, đất đai và tài sản trên đất (1,74%).

Trên cơ sở nguồn vốn được phân bổ và huy động được, cấp ủy chính quyền các cấp, các tổ chức, doanh nghiệp, và nhân dân trên địa bàn tỉnh đã không ngừng nỗ lực thi đua lao động, sản xuất, phát huy tốt vai trò tích cực của mình ở trên nhiều phương diện, triển khai các mục tiêu của Chương trình đã đề ra, đặc biệt với việc tổ chức, triển khai để hoàn thành, đạt các tiêu chí cụ thể của Chương trình ở từng giai đoạn với tâm thế khẩn trương, quyết liệt, hiệu quả, theo đó kết quả thực hiện mục tiêu của Chương trình được thể hiện:

Về số xã được công nhận đạt chuẩn NTM đến hết năm 2020, lũy kế toàn tỉnh là 49/188 xã công bố đạt chuẩn (vượt 26 xã so với chỉ tiêu Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh nhiệm kỳ 2015 -2020 đề ra), (năm 2021 tăng lên tổng số là 54 xã đạt chuẩn, năm 2022 tổng số là 59 xã công bố đạt chuẩn và kế hoạch năm 2023 phấn đấu đạt mục tiêu là 64 xã công bố đạt chuẩn), giai đoạn 2016 – 2020 tăng 46 xã đạt chuẩn NTM so với giai đoạn 2011 – 2015;

Về số xã được công nhận đạt chuẩn NTM câng cao: 03/49 xã; Thành phố Sơn La hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới; Về tiêu chí bình quân/xã: Bình quân tiêu chí nông thôn mới toàn tỉnh đạt 12,55 tiêu chí/xã, tăg bình quân 10,94 tiêu chí/xã so với năm 2011, tăng bình quân 1,33 tiêu chí/xã/năm và tính đến thời điển hiện tại, toàn tỉnh không có xã dưới 5 tiêu chí.

Những kết quả khả quan nêu trên đã và đang tạo những động lực, sự phấn đấu và nêu cao tinh thần trách nhiệm của từng cơ quan, tổ chức và từng người dân. Song, việc thực hiện Chương trình XDNTM của địa phương trong quá trình triển khai cũng không tránh khỏi những khó khăn, trở ngại, trong đó nhấn mạnh đến việc thực hiện các tiêu chí đã đặt ra ban đầu, nhất là về tiêu chí giao thông, thu nhập chưa đạt so với mục tiêu đề ra. Việc huy động nguồn lực cho Chương trình còn nhiều khó khăn, ngân sách đầu tư của nhà nước còn thấp so với yêu cầu, vốn huy động trong nhân dân rất hạn chế, nhất là ở các vùng có tỷ lệ hộ nghèo cao; Đời sống của người dân ở khu vực nông thôn còn nhiều khó khăn, mặt khác, trong nhận thức nhiều người còn cho rằng xây dựng NTM là dự án do nhà nước đầu tư xây dựng nên còn có tâm lí trông chờ, ỷ lại,... ngoài ra, công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành và tuyên truyền về xây dựng nông thôn mới còn hạn chế, chưa đảm bảo tính đồng bộ ở một số địa phương, hoạt động của một số Ban chỉ đạo, Ban quản lý ở một số xã vùng sâu, vùng xa chưa có định hướng cụ thể trong triển khai các nội dung cụ thể của Chương trình; Đội ngũ cán bộ ở một số xã còn thiếu thức và chuyên môn kỹ thuật, quản lý kinh tế và quản lý đầu tư xây dựng; hoạt động tuyên truyền, vận động ở một số địa phương chỉ dừng lại ở diện rộng, chưa thực sự đia vào chiều sâu, chưa phát huy tinh thần dân chủ sáng tạo trong huy động các nguồn vốn ở các thành phần kinh tế cho XDNTM.

Những khó khăn, hạn chế nêu trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, cả từ góc độ khách quan và chủ quan: Phạm vi, đối tượng của Chương trình khá lớn (188/204 xã,  phường, thị trấn; 84% dân số ở nông thôn), cùng với từng thời điểm một số văn bản hướng dẫn của Trung ương chưa được thực sự kịp thời, đồng bộ nên việc hướng dẫn của một số sở ngành còn khó khăn; nhận thức và công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý điều hành của một số cấp, ủy chính quyền chưa được thực sự đồng bộ, thiếu kiểm tra, đôn đốc và kiên quyết,…Những nguyên nhân này tác động ít nhiều đến hiệu quả thực hiện của Chương trình.

Xác định việc xây dựng NTM là một quá trình lâu dài, thường xuyên và liên tục, xây dựng NTM phải hướng đến tính hiệu quả, toàn diện và bền vững, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn tiếp theo sẽ trở thành một chương trình phát triển nông thôn toàn diện, đáp ứng các mục tiêu của phát triển bền vững ở tất cả các cấp trong tỉnh. Với mục tiêu là xây dựng NTM để đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn giàu có và thịnh vượng, tiệm cận với khu vực đô thị; kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đồng bộ, hiện đại và kết nối chặt chẽ với quá trình đô thị hóa... Tỉnh Sơn La dự kiến thành từng giai đoạn nhỏ và định hướng:  Giai đoạn 2021 – 2025: phấn đấu nâng tổng số xã đạt chuẩn lên 83 xã (bằng 44%), 21 xã đạt chuẩn NTM nâng  cao (bằng 11%), có 05 xã đạt chuẩn NTM mới kiểu mẫu, huyện Quỳnh Nhai đạt chuẩn NTM; Giai đoạn 2026 – 2030: phấn đấu nâng tổng số xã đạt chuẩn lên 130 xã (bằng 70%), 39 xã đạt chuẩn NTM nâng  cao (bằng 21%), có 15 xã đạt chuẩn NTM mới kiểu mẫu, phấn đấu có 01-02 huyện đạt chuẩn NTM;  Định hướng giai đoạn 2030 – 2045: phấn đấu nâng tổng số xã đạt chuẩn lên 188 xã (bằng 100%), 94 xã đạt chuẩn NTM nâng  cao (đạt 50%), có 75 xã đạt chuẩn NTM mới kiểu mẫu, phấn đấu có 08 – 09 huyện đạt chuẩn NTM.

Để có thể thực hiện được những mục tiêu lớn nêu trên, cùng với triển khai đảm bảo tính đồng bộ trong theo các nội dung được đặt ra trong Chương trình XDNTM giai đoạn 2021 – 2025 của Chính phủ, trong thời gian tới và những năm tiếp theo, công tác XDNTM của tỉnh Sơn La cần được nhận định, tập trung vào một số nhiệm vụ mang tính định hướng như sau:

Một là, tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền từ tỉnh đến cơ sở về mục đích, ý nghĩa, vai trò to lớn của việc thực hiện Chương trình XDNTM; chú trọng, nâng cao hơn nữa vai trò của người đứng đầu trong lãnh đạo, tổ chức thực hiện. Cấp ủy, chính quyền và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị các cấp cần chủ động, tích cực tuyên tuyền, vận động đến cán bộ, đảng viên và nhân dân nhận thức đúng về chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về XDNTM, để mỗi bản thân người dân nhận thấy được rằng XDNTM là công việc thường xuyên của mỗi người, mỗi nhà, mỗi bản, tiểu khu, của từng xã, từng huyện và của tỉnh và của cả nước.

Hai là, đối với chính quyền các cấp, đặc biệt là chính quyền cấp tỉnh, tiếp tục rà soát, đánh giá việc thực hiện các chính sách hiện hành về XDNTM, có kiến nghị, đề xuất, sửa đổi hoặc bổ sung, bãi bỏ những quy định không còn phù hợp gắn liền với công tác cải cách hành chính, tập trung tinh gọn đầu mối phù hợp với điều kiện thực tiễn, không áp dụng mang tính dập khuôn máy móc, đồng thời phải xác định rõ xây dựng NTM phải đi theo hướng phát triển bền vững và mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc, phát triển nông thôn theo hướng văn minh, hiện đại.

Ba là, tiếp tục triển khai đồng bộ có hiệu quả các chương trình, đề án, nội dung được lồng ghép các Chương trình phát triển kinh tế trọng điểm của tỉnh để tích hợp vào thực hiện Chương trình XDNTM; tập trung ưu tiên thực hiện các tiêu chí như: Phát triển sản xuất, xây dựng đường giao thông, thủy lợi, môi trường, giữ vững quốc phòng an ninh,…trong đó chú trọng đến công tác chỉ đạo thúc đẩy hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, nhất là sản phẩm nông nghiệp sạch – an toàn, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động và kinh tế nông thôn để tăng thu nhập cho lao động nông thôn một cách bền vững.

Bốn là, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực xã hội hóa, phát huy nội lực, huy động công sức cơ sở vật chất xây dựng khu vực nông nghiệp nông thôn trong đó tập trung việc huy động đóng góp tự nguyện của nhân dân, đảm bảo vừa sức dân, thuận lòng dân, khơi dậy tinh thần yêu nước của nhân dân, xác định rõ người nông dân chính là chủ thể của nông thôn, là hạt nhân để xây dựng nông thôn mới, thực hiện phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”.

Năm là, tiếp tục củng cố, kiện toàn Ban Chỉ đạo các cấp, Ban Quản lý cấp xã và Ban Phát triển các cấp đảm bảo tinh gọn, đúng thành phần, hoạt động hiệu quả, phát huy vai trò của từng thành viên trong chỉ đạo điều hành và phụ trách ở cơ sở. Quan tâm xây dựng và nâng cao năng lực đối với đội ngũ nhân sự làm công tác xây dựng NTM ở cấp xã, huyện, nhất là đối với những xã còn có nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế - xã hội, gắn liền với việc đẩy mạnh thực hiện Quy chế dân chủ ở cở, tăng cường phân cấp cho cơ sở, tạo điều kiện cho cơ sở chủ động trong quá trình lập kế hoạch, điều hành, quản lý các hoạt động của các chương trình.

Sáu là, tăng cường công tác kiểm tra, đôn đốc; tổ chức định kỳ công tác sơ kết, tổng kết để đánh giá, khen thưởng và uốn nắn kịp thời; đẩy mạnh công tác thi đua, khen thưởng, kịp thời phát hiện, biểu dương, khen thưởng những cách làm hay, mới, sáng tạo, mô hình tốt để phổ biến nhân ra diện rộng./.